شبکه های اجتماعی در شکل گیری افکار عمومی در انتخابات 1400 - بهترین وبلاگ

به گزارش بهترین وبلاگ، صدر شبکه های اجتماعی که شهروندان ایرانی نسبت به آنها استقبال زیادی نشان داده اند، اینستاگرام قرار گرفته است. اینستاگرام، فضایی برای رخ نمایی و نمایش است. از اینرو که شبکه ای مبتنی بر تصویر است و کمتر می توان در آن، مسایل سیاسی عمیق و تحلیلی را مورد استقبال عمومی مشاهده کرد.

مهمترین شبکه اجتماعی که بر انتخابات آینده ایران اثر می گذارد چیست؟ آیا باز هم شبکه اجتماعی تلگرام که در انتخابات خردادماه سال 1396 و رویدادهای آبان آن سال، ترکتازی می کرد، تکرار می گردد یا رقبای تازه نفس دیگری از جمله کلاب هاوس به باشگاه اثرگذاری روی افکار عمومی وارد شده اند؟

انتخابات ریاست جمهوری 1400 از مهمترین انتخابات در سالهای اخیر است. دلایل پرشماری برای این اهمیت می توان برشمرد که عمده ترین آن را تغییر فضای گفتمانی سیاسی دولت در سرانجام مقطع 8 ساله ریاست جمهوری حسن روحانی، افزایش بحرانهای اجتماعی، مالی و سیاسی از جمله پیغامدهای رویدادهای سیاسی انتخابات 88، بحران اعتراضی دیماه96، بحران مالی-امنیتی آبان 98، شرایط رکود مالی حاصل از کرونا و تحریمها و همچنین لزوم تغییر در ارتباطات بین المللی ایران تشکیل می دهد.

در این میان، فرآیند نحوه انتخاب شهروندان از بین گزینه هایی که گفته می گردد شانس عبور از فیلتر شورای نگهبان را دارند، تغییر محسوسی نموده است.

اگر در سال 1388، مناظره های تلویزیونی، روزنامه های کاغذی و فیس بوک بیشترین اثرگذاری کمپین های انتخاباتی را در بین رای دهندگان داشت و در سال 1392 پیغامک، صدا و سیما، سایتهای خبری و شبکه اجتماعی تلگرام این برد را داشتند، در خرداد 1396 اپلیکیشن تلگرام به صدر اثرگذاری روی شارش آرای رای دهندگان رسید و چندی پس از آن، هزینه این اثرگذاری به قیمت فیلترینگ آن پس از رویدادهای دی 96 تمام شد و پس از این اپلیکیشن، اپلیکیشنهای دیگری همچون اینستاگرام و واتس آپ توانستند روی شکل گیری افکار عمومی اثر گذاشته و در ردیفهای بعدی سایتهای خبری و تلویزیون به عنوان رسانه های بعدی در سازمان آرای نامزدهای مختلف به کار گرفته شدند.

ولی در سال 1400 فیلترینگ شدید تلگرام، باعث نمی گردد اثرگذاری اپلیکیشن های شبکه های اجتماعی در انتخابات کمتر از گذشته گردد. اپ هایی مانند اینستاگرام، واتس اپ و توییتر توانسته اند تا حد بسیاری، مخاطبان تلگرامی را با خود همراه سازند. آمار استقبال ایرانیان از شبکه های اجتماعی نشاندهنده حضور گسترده مردم در اینستاگرام، تلگرام و واتس آپ است و در این بین، جامعه نخبه گانی کشوربه سمت دو اپلیکیشن شبکه ساز دیگر استقبال زیادی نشان داده است: توییتر و کلاب هاوس. هر چند در این بین بعضی شبکه های اجتماعی مبتنی بر موبایل از جمله اسپیس و تنت هم سعی دارند جای خود را پیدا نمایند ولی بعید است تا انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم، شبکه های پیش گفته و اپ های مبتنی بر نرم افزارهای وطنی از جمله گپ، سروش، بیسفون، بله و نظایر آن بتوانند مخاطبان جدی و اثرگذار در عرصه تبلیغات سیاسی برای خود دست و پا نمایند.

چرا شبکه های اجتماعی مهم هستند؟

از جمله حوزه هایی که بحث بر سر تاثیرگذاری یا عدم تاثیرگذاری شبکه های اجتماعی اینترنتی به صورت قابل ملاحظه ای جریان داشته و با گذر ایام، همراه با رشد سریع و دور از انتظار این شبکه ها و کاربرانشان با شدت و حدت بیشتری در جریان است، تاثیرگذاری شبکه های اجتماعی اینترنتی روی مشارکت سیاسی کاربران است. به واسطه محبوبیت روزافزون و رشد کمی و کیفی این شبکه ها به نظر می رسد دیگر نمی توان چشمها را بر روی تاثیرات اجتماعی و سیاسی آنها فرو بست. تاثیرگذاری شبکه های اجتماعی اینترنتی بر مشارکت سیاسی کاربرانشان در انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری در ایران موضوعی اثبات شده است.

از سوی دیگر با همه گیر شدن گوشی های هوشمند و گسترش شبکه های اجتماعی مبتنی بر موبایل، عملا رسانه های سنتی مانند تلویزیون، روزنامه های چاپی و حتی سخنرانی و نطق در مجامع مرجعیت سیاسی سابق را نخواهد داشت. از سال 1388 و اثربخشی ناگهانی فیس بوک در انتخابات ریاست جمهوری خرداد 88 مشخص بود شبکه های اجتماعی به تدریج نقش فراوریی قویتری ایفا خواهند کرد که جایگزین تلویزیون خواهد شد و فراوریات بسیاری در شبکه های اجتماعی رقم می خورد که می تواند جایگزین فراوریات تلویزیون گردد.

در حال حاضر به تدریج در شبکه های اجتماعی گروه ها و افراد مرجعی شکل گرفته اند که کارکرد رسانه های سنتی تلویزیون در بعد اعتبار منبع را دارند، مثلا اگر به صفحه توییتر یا اینستاگرام بعضی چهره های سیاسی و تحلیلگران نگاه کنید می بینید که یک اظهارنظر آنها با مشارکت چند ده هزار نفری مخاطبان روبرو می گردد که لزوما در رد یا تایید نظرات این چهره ها سخن نمی گویند، بلکه این فضا را برای مشارکت و عرض اندام عقاید نزدیک به خود مناسب دیده و واکنش نشان داده اند. واقعیت این است که با وجود مشکلاتی که مناظره های تلویزیونی به خصوص در انتخابات سالهای 88 و 92 داشت و عملا با اعتراض مردم و نامزدهای ریاست جمهوری به شکل و محتوای مناظره ها و پخش برنامه های تبلیغاتی از جمله تحریک به خشونت طرفداران یا سانسور برنامه ها همراه بود، می توان گفت با وجود شبکه های اجتماعی در شرایط فعلی صدا و سیما شانس چندانی برای اثرگذاری و ادامه نقش سیاسی خود نخواهد داشت و نقش اصلی در مشارکت و اثرگذاری دموکراتیک روی شهروندان به شبکه های اجتماعی برخط مربوط خواهد شد.

این نکته به صورت میدانی نیز در تحقیقات علمی به اثبات رسیده است که میان حضور در شبکه های اجتماعی و حقوق دموکراتیک و مشارکت در سرنوشت سیاسی کشور از سوی شهروندان، رابطه مستقیم و معنی داری قابل احصا است.

تحقیقاتی که در تهران انجام شد صورت گرفته در بین دانشجویان ایرانی نشان می دهد بین سرمایه اجتماعی حضور در شبکه اجتماعی برخط فیس بوک و مشارکت مدنی و مشارکت سیاسی در دنیای واقعی همبستگی مثبت وجود دارد. تحقیقات دیگر نیز تایید نماینده این نظریه است. از جمله تحقیق مشابهی که نشان داد میزان سرمایه اجتماعی نزد دانشجویان کاربر شبکه اجتماعی فیس بوک در مقایسه بادانشجویان غیر کاربر بالاتر است.

شبکه های اجتماعی علاوه بر آن که باعث تعامل در برابر گردش یکسویه اطلاعات می شوند، حضور همزمان ارتباط عمودی و توسعه تساوی بین کاربران را فراهم نموده و این حضور باعث می گردد نقش ژورنالیسم در معادلات سیاسی یا اطلاعرسانی و تبلیغات (پروپاگاندا) کمتر از گذشته گردد. شبکه های اجتماعی دیگر چیزی به عنوان واسطه بین روابط شهروندان و سیاستمداران باقی نمی گذارند و این ارتباط نزدیک، باعث مشارکت فزون تر شهروندان و شبکه وندان در تبلیغات و کمپین های سیاسی خواهد شد. همچنین باید توجه داشت که هزینه های قابل تحمل حضور در شبکه های اجتماعی برای افراد بسیار پایین تر از سایر انواع پروپاگانداست. هم هزینه های مالی که شامل هزینه خرید تلفن همراه و اتصال به اینترنت می گردد و هم هزینه سیاسی به طرز چشمگیری کاهش می یابد زیرا افراد با ساختن اکونتهای تقلبی یا مستعار، قادر به اظهارنظر درباره مسایل سیاسی هستند بدون این که نگران هزینه آن باشند. شبکه های اجتماعی سرعت بسیار بالاتری در مقایسه با رسانه های قدیمی دارند و هیچ محدودیت و مرزی برای شبکه ها قابل تصور نیست.

از دید تحسین نمایندگان شبکه های اجتماعی برخط، دو عنصر آزادی کامل اطلاعات و گریز از نظارت قانون و سانسور نویدی است که اینترنت و شبکه های اجتماعی برخط برای عصر حاضر دارد.

در کتاب جدیدی که اخیرا با عنوان تلاطم سیاسی: چگونه رسانه های اجتماعی کنش جمعی را شکل می دهند؟ منتشر شده، پژوهشگران دانشگاه نیوجرسی با استفاده از روشهای محاسباتی جدید، کلان داده های رفتار سیاسی شهروندان در شبکه های اجتماعی برخط را تحلیل نموده که به نتایج جالب توجهی رسیده اند.

پژوهشگران مزبور معتقدند عمدتا در کشور های غربی تا زمان انجام مطالعه یعنی سال 2013 رشد بسترهای کنشگری جمعی آنلاین، به ویژه در شبکه های اجتماعی برخط نظیر فیسبوک و توئیتر، امکان مشارکت های سیاسی میلیون ها نفر از مردم را در امور عمومی و سیاسی به خصوص در مسایل مربوط به حقوق دموکراتیک و انتخابات در سطح داده های کوچک و فردی فراهم نموده است.

آنها با روشهای جدید مطالعات داده ها نشان داده اند انباشت مشارکت های کوچک مردم در مسایل دموکراتیک خود از جمله اظهارنظر در مورد برنامه ها و شعارهای احزاب، کاندیداهای انتخابات و گروه های حامیان آنها، آثار عملی عظیم سیاسی از جمله مشخص دولت یا احزاب غالب در مجلس و سنا را به دنبال دارد.

کتاب مزبور که در سال 2017 برنده جایزه معتبر مکنزی در مطالعات سیاسی شد، نشان می دهد اثرات مشارکت و استفاده از مشارکت دموکراتیک شهروندان در فضای شبکه های اجتماعی برخط، تا مدتها بر جای می ماند و باعث می گردد کلان داده های رفتار سیاسی شبکه وندان در شبکه های اجتماعی برخط، امکان تجزیه و تحلیل این رفتار را برای بهره برداران سیاسی مانند احزاب، تشکیل دهندگان کمپین های تبلیغاتی انتخاباتی و محققان علوم ارتباطات و حقوق فراهم نموده تا از رهگذر این پژوهشها به شناخت دقیق تری از رفتار سیاسی شهروندان و به تبع آن استفاده از حقوق بشر دموکراتیک مردم برسند.

افکار عمومی و شبکه های اجتماعی

در صدر شبکه های اجتماعی که شهروندان ایرانی نسبت به آنها استقبال زیادی نشان داده اند، اینستاگرام قرار گرفته است. اینستاگرام، فضایی برای رخ نمایی و نمایش است. از اینرو که شبکه ای مبتنی بر تصویر است و کمتر می توان در آن، مسایل سیاسی عمیق و تحلیلی را مورد استقبال عمومی مشاهده کرد. ولی تصاویر و فیلمهایی که در اینستاگرام مبادله می گردد به سرعت در بین شبکه وندان توزیع شده و به اشتراک گذاشته می گردد. با این حال شبکه وندان ایرانی اینستاگرام که حدود 50 میلیون نفر تخمین زده می شوند، علایق خود را به مسایل سیاسی و تحلیلی انتخابات نشان می دهند.

تلگرام نیز به عنوان پیغامرسانی که استقبال زیادی از آن پیش از فیلترینگ می شد، زمینه فوق العاده مناسبی برای به اشتراک گذاشتن انواع و اقسام محتویات تبلیغاتی، اعم از متن و تصویر و فیلم فراهم نموده بود که در حال حاضر، ردیف دوم استقبال جمعیت شبکه وندان ایرانی را در بین شبکه های اجتماعی داراست.

واتس اپ به دلیل سرعت بالای انتقال داده های مختلف در اشکال متفاوت از جمله فیلم وعکس و متن و صوت، در ارتباطات دوجانبه ایرانیان نقش بسیار مهمی را ایفا می نماید ولی از آن جایی که امکان تشکیل کانال (آنطور که در تلگرام ممکن است) در این شبکه نیست و تمام شماره تلفن شبکه وندان در اختیار کسانی که در یک گروه عضو هستند، قرار می گیرد، کاربران آن حاشیه امن کمتری برای خود متصور هستند. لذا در این اپلیکیشن هم انتظار مشارکت سیاسی در مباحث داغ انتخاباتی نمی توان داشت.

یکی از اصلی ترین زمینه های مشارکت سیاسی در شبکه های اجتماعی را می توان در اپلیکیشن توییتر مشاهده کرد. توییتر دارای محیط بسیار خاصی است که به دلیل استقبال حدود 2 میلیون نفر از نخبه گان ایرانی و سرعت بسیار بالای تبادل اطلاعات در آن، تبدیل به مرجع اصلی شبکه های اجتماعی سیاسی گردد. هر چند توییتر فیلتر است ولی آنطور که همه سیاسیون و فعالان و نخبه گان اجتماعی از این شبکه استفاده می نمایند و تصاویر محتویات منتشر شده در این شبکه در سایر رسانه های اجتماعی دست به دست می چرخد، به طورکلی امکان ندارد کمپین های تبلیغات سیاسی (پروپاگاندا) از آن چشم پوشی نمایند.

ترند های اصلی توییتر همیشه راهنمای افکار عمومی در مسایل مورد توجه سیاسی جامعه بوده است و هشتگهای منتخب توییتر همیشه نشاندهنده سمت و سوی افکار عمومی در بازه خاصی از زمان است. همچنین امکان مخفی کردن هویت دارندگان حسابهای کاربری در توییتر آن را بدل به یکی از بهترین فضاهای تبادل اطلاعات و تحلیل درباره مسایل سیاسی بدون در نظر دریافت هزینه های احتمالی آن کند. عظیمترین مشکل توییتر از لحاظ فنی، عدم امکان اصلاح و ویرایش محتویات نشر شده و همچنین امکانات اندک آن برای راه اندازی ابزارهای ارتباطات یکسویه و توزیع گسترده پیغام مانند ایجاد کانال است. با این وجود، توییتر همیشه اصلی ترین نقطه انتشار تحلیلهای سیاسی، اطلاعات پرسرعت و همچنین شکل دهی به افکار عمومی در حوزه سیاسی است.

این اپلیکیشن به علت آنکه بیشتر مورد استقبال فعالان و نخبه گان سیاسی و مالی کشور قرار گرفته است همیشه منبع قابل اتکایی برای خبرگزاری های رسمی و سایر شبکه های اجتماعی دنباله رو بوده است. به طور مثال می توان به شارش اطلاعات منتشر شده از توییتر در قضایایی مانند قتل جوان معتاد به دست پلیس مشهد یا حمله به یک دختر در آبادان از سوی کارکنان پالایشگاه آبادان اشاره نمود.

می توان گفت توییتر در فضای انتخابات آینده که بیشتر اقشار نخبه گانی خود را درگیر در مسایل سیاسی خواهند کرد و چندان از شور و شعف و مشارکت اکثریت مردم در آن خبری نیست، نقش اصلی و دست اولی را در ارائه تحلیلهای سیاسی و همچنین اطلاعات خاص و منحصر به فرد سیاسی ایفا خواهد نمود.

کلاب هاوس؛ باشگاه نخبه گان ثروتمند

در یکی دو ماه گذشته، اپلیکیشن کلاب هاوس به عنوان یک اپ جدید مبتنی بر صوت و مدیریت مصاحبه از سوی جامعه نخبه گانی ایرانی پذیرفته شده است.

کلاب هاوس در آوریل سال 2020 راه اندازی شد درست در زمانی که شیوع کرونا روز به روز افزایش می یافت و افراد بیشتری دورکار یا در قرنطینه قرار می دریافتد. در اوایل سال 2021، این اپ بیش از 5 میلیون دانلود از اپل استور داشته و ارزش آن نزدیک به یک میلیارد دلار رسیده است. در حال حاضر تنها به وسیله دعوتنامه افراد می توانند عضو کلاب هاوس شوند، اتفاقی که پیش از این نیز درمورد شبکه اجتماعی ای مانند فیس بوک یا حتی جی میل شاهد آن بودیم.

در این پلتفرم افراد می توانند به طور زنده با یکدیگر صحبت نمایند و نظرات خود را به اشتراک بگذارند. در این اپلیکیشن برخلاف سایر شبکه های اجتماعی تنها می توانید از صوت برای برقراری ارتباط بهره ببرید. نکته ای که به باور بعضی کارشناسان جنبه اجتماعی شبکه های اجتماعی را پررنگ نموده است.

در واقع چیزی که کلاب هاوس را از دیگر شبکه های اجتماعی متفاوت می نماید، این است که بدون متن، عکس و ویدئو توانسته تنها به وسیله صوت، میلیون ها کاربر را شیفته خود کند. در این شبکه اتاق ها یا Roomهای مختلفی با موضوعات گوناگونی وجود دارد که همه اتفاق ها در آن زنده و همزمان به وسیله گفت وگو بین افراد رخ می دهد.

نکته اینجاست که کلاب هاوس در حال حاضر تنها برای کابران IOS قابل دسترسی است و کاربرانی که دسترسی به آیفون ندارند نمی توانند از نسخه های اصل این اپ استفاده نمایند. هر چند سازندگان آن گفته اند به زودی نسخه های سایر سیستم های عامل را به این اپ خواهند اضافه نمود ولی در شرایط فعلی تنها آیفون بازها قادرند در این شبکه فعالیت نمایند.

در روزهای اخیر چند مصاحبهی جنجالی که از سوی محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه و علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در این اپ برگزار گردید، نگاه های زیادی را به آن معطوف کرد. هر چند کاربران اندکی به صورت مستقیم توانایی چالش با این مدیران و سیاستمداران را داشتند ولی فراوری محتوای سیاسی اثرگذار بر معادلات آینده از جمله انتخابات 1400 در این اپ نشان داد، کلاب هاوس هم به جمع مدعیان اثرگذاری بر افکار عمومی در رویدادهای سیاسی سال جاری از جمله انتخابات اضافه شده است.

با این وجود به نظر می رسد با توجه به محدودیت فنی دسترسی به این اپلیکیشن و عدم امکان چالش مستقیم با کسانی که در یک اتاق مشغول به تعامل هستند، کلاب هاوس نتواند آنطور که باید به صورتی یک شبکه اجتماعی عمومی در انتخابات اثرگذار باشد بلکه به نظر می رسد بیشتر به عنوان یک شبکه اجتماعی نخبه گانی به درد ارتباطات گزینش شده و با حساب و کتاب نخبه گان با یکدیگر بخورد، تا این که فرضا بخواهد مانند تلگرام در رویدادهای سیاسی 96 اثرگذاری عمومی داشته باشد.

*دکترای تخصصی مدیریت

منبع: موج